Bağımlılık Nedir?
Bağımlılık, bireyin kullandığı bir madde ya da bir davranış üzerinde kontrolünü kaybetmesi olarak tanımlanabilir. Madde bir sigara, uyuşturucu, uyarıcı, alkol vb. olabilirken; davranış kumar, bilgisayar, oyun, alışveriş, internet vb. olabilir. Kontrolsüzce kullanılan her madde ya da kontrolsüz yapılan her davranış bağımlılık riski oluşturabilmektedir. Bağımlılık bir beyin hastalığıdır.
Bağımlılık Kriterleri Nelerdir?
DSM-V (Mental Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı) (2013)’ te yer alan bağımlılık kriterleri şöyledir:
-Maddenin tasarlandığından daha uzun süreli kullanımı,
-Geçmişte yaşanan başarısız bırakma girişimleri,
-Zamanın çoğunu madde bulmak ya da kullanmak için harcama,
-Maddenin olumsuz etkilerini görmesine rağmen kullanmaya devam etme,
-Madde kullanma isteği duyma,
-Tolerans artışı (Kullanılan madde miktarının yetersiz gelmesi nedeniyle madde miktarının giderek artması),
-Madde kesildiğinde ya da azaltıldığında fiziksel ya da ruhsal yoksunluk belirtilerinin ortaya çıkması.
Bağımlılık Nasıl Meydana Gelir?
Bağımlılık bir süreçtir. Birey önce maddeyi dener ve sonrasında düzenli kullanım başlar. İlerleyen süreçte ise bağımlılık gelişir. Bağımlılığın nedenlerini tek bir nedende toplamak oldukça güçtür. Birey önce merak nedeniyle madde kullanmayı isteyebilir. Bireyin aklından “Bir kereden bir şey olmaz!” düşüncesi geçebilir. Aslında başlarda birey kontrol edebileceği inancıyla maddeye başlar. Amaç ara sıra kullanmak olsa da sonuçta bağımlılık riski vardır. Hemen her şeyin bağımlılık riski vardır. Bazı maddelerin ise bağımlılık riski daha yüksektir. Bağımlılık gelişme riski maddenin cinsine, saflığına, kullanım miktarına, kullanan bireyin fiziksel ve psikolojik durumuna bağlı değişkenlik gösterir. Unutmamamız gereken en önemli şey ise hemen herkesin bağımlı olabileceğidir.
Bağımlılık ve Beyin
Bağımlılık sürecinde beyindeki “Dopamin” adlı nörotransmiter madde etkilenir. Bu hormon beyinde motivasyon, karar verme, düşünce ve his gibi birçok fonksiyonel süreçte yer alır Madde kullanımıyla birlikte zarar gören bu hormon doğru salgılanmamaya başlar ve bağımlılık oluşur. Dopamin beyin ödül beklediğinde salınan bir hormondur. Dopamin artışı yemek yemek, dans etmek, alışveriş yapmak, madde kullanmak gibi nedenlerle artar. Önemli olan, madde kullanımı dışında dopamini artıracak olan faaliyetlere odaklanmaktır.
Bağımlılık Danışmanlığı/ Terapisi Nedir?
Bağımlılığın tedavisinin çok yönlü olduğunu unutmamak gerekir. Bağımlılığın tedavi edilebilir bir hastalık olduğunu vurgulamak önemlidir. Tedaviye karar vermek sürecin en önemli aşamalarından biridir. Bireyin madde kullanımını bırakmaya motivasyonunun yüksek olması gereklidir. Bağımlığın tedavisinde arındırma, bağımlılık terapisi, rehabilitasyon, ilaç tedavisi gibi yöntemler kullanılabilmektedir.
Bağımlılık danışmanlığı bireyin kendisini tanımasına, kendini değerlendirmesine, bağımlılığın nedenlerini anlamasına ve yaşamını yeniden yapılandırmasına yardım eden bir süreçtir. Bu süreçte bağımlı bireyin dış dünyaya karşı kendisini hazırlamasına yardımcı olunur.
Bağımlılık kriterlerine göre planlanan psikolojik müdahalede kişinin problemlerle baş etme becerilerini, hayır deme becerilerini, motivasyonunu, öfke ve stres yönetimini artırmaya çalışılmaktadır. Süreçte aile görüşmesi ve ailenin bilgilendirilmesinin de önemi büyüktür. Gerekli durumlarda aile görüşmeleri de süreçte yapılabilmektedir.
Öz-psikoloji dil bünyesinde gerçekleştirilen bağımlılık danışmanlığında Motivasyonel Görüşme Teknikleri, Bilişsel- Davranışçı Terapi Teknikleri, Çözüm Odaklı Terapi Teknikleri, Kabul, Kararlılık ve Farkındalık Temelli Terapi Tekniklerinden yararlanılmaktadır.
Kaynak:
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-5. (5th ed.). Washington, DC: American Psychiatric Association.
https://www.yesilay.org.tr/tr/bagimlilik/bagimlilik-nedir
