Dil ve Konuşma Terapisti Kimdir?
Dil ve konuşma terapisti, dil, konuşma ve yutma bozuklukları alanında terapi hizmeti veren meslek çalışanlarına verilen isimdir. Dil ve konuşma terapisti, bireylerin konuşmalarında gerçekleşen bozulmaları değerlendiren, ayırıcı tanı koyan ve müdahale planını hazırlayarak terapi yürüten kişidir. Dil ve konuşma terapisti, iletişim dil ve konuşmada bozuklukları olan bireyler ile disiplinler arası iş birliği içinde çalışan bir meslektir. Dil ve konuşma terapisti dil ve konuşmada bozulmalar ile sonuçlanan doğuştan veya sonradan edinilmiş olan durumları hedef alarak kişinin iletişim, dil ve konuşma becerilerini geliştirmeye yönelik terapiler verir. Dil ve konuşma terapistinin amacı kişinin günlük hayatında karşılaştığı iletişim güçlüklerini en aza indirerek kişinin kendini ifade etme biçimi, planlaması ve üretimlerini en sağlıklı şekilde gerçekleştirebilmesinde yol gösterici olmaktır. Bireylerin düşünceyi planlamaları, dilsel üretimlerini sağlamaları, konuşulan lisanın seslerini doğru şekilde üretebilmeleri, sağlıklı ses üretimleri sağlamaları ve konuşmalarının anlaşılır olması için müdahalelerde bulunulur. Bireyin bozukluğunun türüne ve derecesine bağlı olarak verilen terapilerin içeriği ve süreçlerinde farklı yaklaşımlar kullanılır.
Dil ve konuşma terapisti, dil, konuşma ve yutma bozuklukları alanında terapi hizmeti veren meslek çalışanlarına verilen isimdir. Dil ve konuşma terapisti, bireylerin konuşmalarında gerçekleşen bozulmaları değerlendiren, ayırıcı tanı koyan ve müdahale planını hazırlayarak terapi yürüten kişidir.
Çocuklarda dil ve konuşma terapisi
• Akıcılık bozuklukları (kekemelik, hızlı bozuk konuşma)
• Sesletim bozuklukları (artikülasyon, fonoloji)
• Gelişimsel dil bozuklukları (gecikmiş dil ve konuşma, otizm spektrum bozukluğu, sendromlar)
• Edinilmiş dil bozuklukları (afazi)
• Ses bozuklukları
• Motor konuşma bozuklukları
• Yutma bozuklukları
• Dudak damak yarıklıkları
• İşitme yetersizliğine bağlı konuşma bozuklukları
Gelişimsel Dil Bozuklukları
Gelişimsel dil bozuklukları çocukluk çağında karşımıza çıkan dil ediniminin ilk süreçlerinde kendini belirten bir bozukluk türüdür. Gelişimsel dil bozuklukları bir çok farklı sebepten kaynaklanabilir. Bu sebepler sendromlara, zihinsel engele, otizm spektrum bozukluğuna bağlı olabilirken bazen gelişimsel olarak bir problem olmamasına rağmen dilde gecikmeler gözlenebilir. Gelişimsel dönemde çocukların ilk doğdukları andan itibaren çevreleri ile etkileşime girmeleri gerekmektedir. Çocuğun fiziksel ve bilişsel olarak belli bir olgunluğa gelmesini kapsayan dönem söz öncesi dönem olarak adlandırılır. Çocuk bu dönemde etrafı keşfetmeye meyillidir. İçinde bulunduğu dünyada nerede olduğunu algılamaya ve onu tanımaya çalışır. Çocuğun bu dönemde belirli bir amacı olmadan yaptığı eylemler birincil bakıcıları tarafından anlamlı eylemler olarak algılanır ve bu şekilde bebeğin sosyal partneri onun bu amaçsız davranışlarını destekleme eğiliminde olur. Aslında çocuk acıkma, uykusunun gelmesi, tuvaletinin gelmesi gibi farklı fiziksel ihtiyaçlarını ağlamaları ile etrafına iletir. Bu dönemde iletişimde amaç bulunmayıp çıkarılan sesler sıklıkla refleksif olmaktadır. Bebek 2-3 ay ile birlikte partneri ile yüz yüze etkileşime geçer. Bununla birlikte jest, mimik, seslerde yapılan farklılıklar ile birbirlerinin duygularını anlamaya çalışırlar. Çocuğun yaşı büyüdükçe çocuğun iletişim yöntemlerinde de gelişmeler görülmektedir. Bu iletişim niyetleri 8-9 ay ile birlikte söz öncesi dönem, amaçlı iletişim olarak adlandırılmaktadır. Bebek sözlü bir ifade dili kullanmasa bile etrafı ile iletişime girmek için çeşitli yollar geliştirir. Bu yollardan bazıları bakış, jest ve mimik kullanımı, ortak dikkat, sıra alma gibi becerilerdir. Bebek gelişiminin artmasıyla beraber etrafı ile bu yollar aracılığı ile etkileşim kurabilmektedir. Bu dönem ile beraber çocuk çıkardığı seslere amaçlar yüklemeye başlar. Mesela temel ihtiyaçlarını ağlarken kullandığı farklı entonasyonlar ile belirtir. Çocuğun amaçlı iletişime geçmesi söz eylemleri kullanma biçimleri ile yakın ilişkidedir. Belirtmek istediklerini kafasını sallayarak, çeşitli sesler çıkararak, bakışlarını yönelterek iletir. 12-15 aylık olduğunda ise çocuğun amaçlı iletişim davranışları güçlenmeye başlar ve yerini ilk sözcüklere bırakır. Bu geçişler birbirini takip eden gelişim örüntüsü ile ilerler. Çocukların duyusal-motor gelişimleri, iletişim başlatmadaki yetilerini güçlendirir.
Akıcılık Bozuklukları
Akıcılık bozuklukları hızlı bozuk konuşma ve kekemelik olarak iki alana ayrılmaktadır. Hızlı bozuk konuşma konuşmadaki beklenmedik hızlanmalar ile akıcı konuşmanın önünde gerçekleşen bir konuşma bozukluğudur. Kekemelik ise akıcılık bozukluklarında daha sık karşımıza gelmektedir. Kekemelik konuşma akıcılığını etkileyen beklemedik bloklar, uzatmalar, tekrarlar (ses, hece, kelime), ses ekleme ile meydana gelir. Kekemeliği olan bireylerin konuşmalarında oluşan akıcılık bozuklukları olmasının yanı sıra ikincil davranışlar da gerçekleştirebilir. Kekemeliğe; el sıkma, göz kırpma, ayak vurma gibi ikincil davranışlar eşlik edebilir.
Konuşma Sesi Bozuklukları
Konuşma sesi bozuklukları artikülasyon bozuklukları ve fonolojik bozukluklar olarak ikiye ayrılır. Artikülasyon bozuklukları genellikle bir ya da birkaç sesin doğru şekilde sesletilememesi sebebiyle ortaya çıkabilir. Altı ya da fazla sesinde bozulmaların olması fonolojik bozukluk olarak değerlendirilir. Fonolojik bozukluklarda hataların tutarlı olması veya tutarsız olması durumlarına göre bozukluğun şiddetinde değişiklikler görülebilir.
Ses Bozuklukları
Ses bozuklukları kişinin ses kullanımında oluşan fiziksel bir durumdur. Anatomik olarak larenks bölgesinde bulunan ses tellerinde meydana gelen nodül, polip, reflüye bağlı hasar, ödem, paralizi ya da fonksiyona bağlı mutasyonel falsetto, juvenile ses, hormon değişikliğine bağlı ses değişimleri, psikojenik ses kayıplarına terapi hizmeti verilmektedir.
Dudak Damak Yarıklıkları
Dudak damak yarıklıkları, anne karnında embriyonik dönemdeki oluşumlar sırasında yapısal olarak meydana gelen eksiklik sebebiyle ortaya çıkmaktadır. Bebeğin dudak damak yarıklığı ile doğduktan bir süre sonra yeterli gelişime ulaştığında çeşitli operasyonlar geçirmesi gerekebilir. Bebeğin dudak ve/veya damak bölgesindeki yarıklığı sebebiyle emme-yutma-solunum konusunda güçlükler çekebilir. Bebeğin güvenli emmesi gerçekleştirebilmesi için gerekli olan modifikasyonların ayarlanması ve ebeveyn bilgilendirmesinde dil ve konuşma terapistleri görev almaktadır.
İşitme Yetersizliği
İşitme, bireylerin etraflarını keşfetmekte kullandığı en önemli duyulardan birisidir. Bireyde doğuştan veya sonradan oluşabilecek işitme kaybına bağlı olarak yetersizlik durumu görülebilir. İşitmede yaşanan güçlükler yaşamın ilk yıllarında meydana geldiğinde kişilerde dil ediniminde ve artikülasyonda zorlanmalar meydana gelebilir. Bu durumlarda dil ve konuşma becerilerinin desteklenmesine ihtiyaç duyabilirler.
Motor Konuşma Bozuklukları
Motor konuşma bozulmaları konuşmayı üreten kaslarda ve sinirlerde olan bozulmalar sonucu ortaya çıkabilmektedir. Beyin ile konuşmayı üreten organlar arasında olan bağlantılarda ya da kaslarda oluşan güçsüzlük, kasılma, titreme, sabit tutamama, hareket ettirememe gibi durumlarda bireyler terapiye ihtiyaç duyabilmektedir. Motor konuşmada gözlenen bozulmaların sebepleri birçok farklı durumdan kaynaklanabilir. Dizartri en sık motor konuşmayı etkileyen durumdur. Bunun yanında çeşitli hastalıkların sonucu olarak da konuşmada bozulmalar olabilir. Çocuk, genç, yaşlı bireylerde karşımıza çıkabilen bir durumdur.
Yutma Bozuklukları
Yutma bozuklukları çocukluktan yaşlılığa kadar herkeste ortaya çıkabilir. Bu yaşamsal reflekste oluşabilen problemlere karşı telafi etmeye ve modifikasyona ne şekilde gidilmesi gerektiği hakkında hastalara detaylı değerlendirme ve terapiyi dil ve konuşma terapistleri vermektedir. Dil ve konuşma terapisti, solunum-yutma arasındaki bağlantıyı sağlayıp, solunum yolunu açık tutarak bireylere güvenli yutma alışkanlığını tekrardan oluşturmak yoluna rehberlik eder. Çocukluktan yaşlılığa kadar ihtiyacı olan bireylere uygun olan yöntemler ile güvenli yutma oluşturması yolunda yardımcı olur.
